Mỗi một lứa tuổi đều có những đặc điểm riêng với những hoạt động chủ đạo riêng. Lứa tuổi học sinh trung học phổ thông là lứa tuổi đang và đã trải qua tuổi dậy thì với những thay đổi mạnh mẽ về thể chất và tâm sinh lý, dần hướng sự ổn định về mặt tâm lý, nhận thức và định hình giá trị bản thân. Một trong những hoạt động chủ đạo của lứa tuổi này là xây dựng và phát triển mối quan hệ bạn bè. Vì vậy, khi đứng trước tình huống liên quan tới mối quan hệ bạn bè đe dọa hình ảnh bản thân, các em sẽ có những phản ứng tâm lý khác nhau.
Trên cơ sở kế thừa những quan điểm về các phản ứng tâm lý trước các tình huống đe dọa của các tác giả David K. Sherman, Geoffrey L. Cohen (2006), nghiên cứu cho rằng, khi đứng trước tình huống liên quan đến quan hệ bạn bè đe dọa tới hình ảnh bản thân, học sinh trung học phổ thông sẽ có hai xu hướng phản ứng tâm lý: Phản ứng dương tính và phản ứng âm tính. Phản ứng dương tính là phản ứng giúp các em bớt trải nghiệm những đau khổ về mặt tâm lý, thể hiện ở sự phớt lờ, nhìn nhận mối đe dọa một cách cởi mở, tiếp tục cố gắng hoàn thiện bản thân hoặc tìm giá trị khác của bản thân nhằm gây dựng hình ảnh tích cực về bản thân; trong khi đó phản ứng âm tính là phản ứng khiến các em đau khổ: cố chấp, không chấp nhận thất bại, trách móc bản thân, né tránh hoặc đánh giá thấp về bản thân.
Với mục đích tìm hiểu phản ứng của học sinh trước tình huống bị bạn bè nói xấu hoặc hiểu nhầm, năm 2016, nghiên cứu tiến hành điều tra trên 252 học sinh trung học phổ thông tại Hà Nội. Với phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, các phản ứng được thiết kế dưới dạng thang đo Likert với 4 phương án từ Hoàn toàn không đúng – Hoàn toàn đúng tương ứng với mức điểm từ 1-4 điểm. Điểm càng cao thì phản ứng càng được bộc lộ rõ. Kết quả cho thấy một số đặc điểm phản ứng của học sinh trong tình huống này như sau:
Đứng trước tình huống bị bạn bè nói xấu hoặc hiểu nhầm, phản ứng tâm lý tích cực của các em thể hiện cả về mặt suy nghĩ và hành động. Suy nghĩ phớt lờ, không cần quan tâm nhiều (ĐTB = 2,08/4) có thể giúp các em chịu ảnh hưởng từ tình huống, đồng thời hạn chế được sự tiếp tục nói xấu của các bạn. Tuy nhiên, phản ứng thường xuyên nhìn nhận tình huống đó có một phần lỗi của mình và cho rằng cần phải rút kinh nghiệm có ở gần ½ số học sinh cho thấy, trong suy nghĩ của học sinh, trước tình huống bị bạn bè nói xấu hoặc hiểu nhầm, các em có xu hướng suy nghĩ tích cực nhiều hơn là suy nghĩ tiêu cực, hướng đến giải quyết nhiều hơn là né đổ lỗi, ít có những phản ứng phòng thủ.
Xem xét các phản ứng tâm lý, có thể nhận thấy, để giải quyết tình huống này, học sinh có nhiều hướng giải quyết khác nhau, nhưng phản ứng hành động của học sinh có xu hướng mang tính tích cực nhiều hơn so với xu hướng mang tính tiêu cực. Sắc thái tích cực này thể hiện ở hơn ½ số học sinh có cách giải quyết là nói chuyện thẳng thắn với bạn, 2/5 số học sinh tìm cách chứng minh bạn đã sai. Tuy nhiên, số lượng học sinh có những phản ứng âm tính cũng chiếm một tỉ lệ không nhỏ. Có hơn 1/3 số học sinh có hành động né tránh, trốn chạy bẳng việc muốn quên đi, không muốn nhắc lại và hơn 1/10 số học sinh có phản ứng trách móc, giày vò bản thân. Việc không đối diện giải quyết tình huống nếu lặp đi lặp lại có thể dẫn đến những ảnh hưởng tâm lý không mấy tích cực trong việc xây dựng và duy trì mối quan hệ bạn bè. Điều này không phù hợp với lứa tuổi học sinh, khi mà quan hệ bạn bè trong lứa tuổi này đóng vai trò rất quan trọng trong việc xây dựng hình ảnh bản thân.
Tóm lại, trước những tình huống bị nói xấu hoặc hiểu nhầm, phản ứng của học sinh trung học phổ thông thiên về hướng dương tính nhiều hơn hướng âm tính, biểu hiện bằng sự nhìn nhận tình huống, thẳng thắn rút kinh nghiệm và lấy những điểm mạnh khác của bản thân như một sự bù trừ hơn so với sự né tránh, phủ nhận, đổ lỗi.
---------------------
Tài liệu tham khảo
1. David K. Sherman, Geoffrey L. Cohen (2006). The psychology of self defense: Self-affirmation theory. Advances in Experimental Social Psychology. Vol. 38, pp.183-242
Minh Thu