(Tamly) – Ruộng đất được sử dụng vào mục đích trồng lúa chiếm một phần ruộng đất đáng kể của người nông dân. Mặc dù vậy, việc trồng lúa hiện nay được nhiều nông dân phàn nàn là không đem lại hiệu quả về mặt kinh tế, nhưng thực tế cũng có những hộ nông dân trồng lúa hiệu quả. Vậy, những hộ trồng lúa có hiệu quả có những đặc điểm gì khác biệt so với những hộ khác?
Dữ liệu định lượng vào năm 2015 khảo sát ý kiến của 430 nông dân – đại diện cho hộ nông dân được triết xuất từ dữ liệu của đề tài cấp Bộ 2015-2016: “Hiện tượng bỏ ruộng của người nông dân vùng đồng bằng Bắc bộ: khía cạnh tâm lý” do PGS.TS Lã Thị Thu Thủy chủ nhiệm đã cho thấy, có 90% số hộ nông dân trồng lúa, nhưng sử dụng ruộng đất vào trồng cấy lúa là một hoạt động đầu tư được đánh giá là có hiệu quả thấp hơn và thấp nhất trong hoạt động nông nghiệp (ĐTB= 2,37/4; ĐLC=0,74). Hiện nay, hoạt động trồng lúa của người nông dân không chỉ nhằm cung cấp lúa gạo cho gia đình, mà còn với mục đích tiêu thụ ra thị trường địa phương, ngoài địa phương, thậm chí còn xuất khẩu ra các nước khác. Các thiết bị cơ giới hóa đã được sử dụng và dần trở nên phổ biến trong các khâu của quá trình sản xuất cho ra một hạt gạo. Dữ liệu định lượng cho thấy một thực trạng là người nông dân không hài lòng với giá cả đầu vào (giá cả vật tư với ĐTB = 1,65/4) và giá cả đầu ra (giá bán của sản phẩm với ĐTB = 1,57/4) ở tất cả các hoạt động sản xuất nông nghiệp, trong đó có lúa. Sự không hài lòng này đồng nghĩa với việc thu nhập từ sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa nói riêng không tương xứng với công sức mà người nông dân bỏ ra, hay nói đúng hơn là hiệu quả trồng lúa thấp.
Mặc dù vậy, thực tế tại các địa bàn khảo sát, vẫn có những hộ sống được và hài lòng với công việc trồng lúa. Qua các ý kiến phỏng vấn sâu có thể thấy đặc điểm của những hộ trồng lúa được đánh giá là có hiệu quả như sau:
1/ Một điều kiện rất cần thiết để làm nông trở nên có hiệu quả, theo nghĩa thu nhập từ nông nghiệp có thể đảm bảo sinh sống cho người nông dân là những hộ đó cần phải có nhiều ruộng đất. Những hộ được cho là có diện tích ruộng đất nhiều là những hộ ngoài diện tích đất hiện có của gia đình còn mượn ruộng, thuê ruộng của những hộ gia đình có ruộng đất liền kề, tạo thành một mảnh ruộng lớn.
2/ Người nông dân trồng lúa hiện nay cùng lúc phải giữ nhiều vai trò: không chỉ là người nông dân trực tiếp trồng lúa với các kiến thức, kỹ thuật áp dụng các công nghệ mới, mà họ còn phải là người kinh doanh, biết nắm bắt thị trường và phải là người quản lý toàn bộ công việc của mình. Rõ ràng, khác với người nông dân trước kia chỉ cần chăm chỉ làm ăn thì người nông dân ngày nay phải là người dám nghĩ, dám làm, dám thử thách trước những thách thức của nghề.
Phát hiện về đặc điểm của người trồng lúa hiệu quả thông qua các ý kiến phỏng vấn sâu có thể được coi như những gợi ý cho những nghiên cứu định lượng về đặc điểm không chỉ của người trồng lúa có hiệu quả nói riêng mà còn của những người sản xuất nông nghiệp có hiệu quả nói chung. Những nghiên cứu về định lượng sẽ cho những kết quả có tính khái quát và được kiểm chứng có giá trị về mặt khoa học hơn.
Lã Thủy